Tatry Zachodnie, Jaskinia Magurska opis, geneza

Fot.1 Chłopki lodowe w Komorach wstępnych.

Więcej o jaskini Magurskiej:

1. Gdzie się znajduje?

W zachodnich zboczach Doliny Jaworzynki, w masywie Kopy Magury w Tatrach Zachodnich. Jej otwór położony jest żlebie spadającym spod Czuby Jaworzyńskiej, na wysokości 1465 m n.p.m.

Jaskinia obecnie nie jest udostępniana turystycznie.

2. Z czego znana?

Z odkrytych tu kości zwierząt plejstoceńskich m.in. lwa jaskiniowego, niedźwiedzia jaskiniowego i hieny jaskiniowej.

3. Co w niej jest ciekawego?

W jaskini zachowały się ciekawe formy naciekowe t.j. stalakty, stalagmity, draperie, polewy czy naciekowe.

4. Jak wygląda, czyli jaka jest jej morfologia? Jak powstała? UWAGA!!! NUDNY OPIS, TYLKO DLA ZAJAWIONYCH (-;

Link do artykułu w czasopiśmie Kras i Speleologia, Patrycja Pawłowska-Bielawska, Morphology of the Magurska Cave and its genesis as outflow system from Hala Gąsienicowa planation surface str 40-61

file:///C:/Users/Patrycja/Downloads/8613_Kras_i_Speleologia_T_12.pdf

 OPIS:

Komory wstępne

We wstępnych partiach Jaskini Magurskiej można wyróżnić cztery duże komory, które zasadniczo wpływają na morfologię tej części jaskini. Odznaczają się one podobnymi warunkami mikroklimatycznymi. W okresie od listopada do początku lipca utrzymuje się tu bogata lodowej szaty naciekowej. Chłopki lodowe sięgają do wejścia Komory pod Progiem. Procesy mrozowe zatarły tutaj   prawie całkowicie efekty działalności wody. Rzeźba ścian i stropów jest związana z poodrywanymi blokami skalnymi, które w głównej mierze pokrywają dno tych partii.

Fot.2 . ‘’Chłopki lodowe’’ przy otworze Jaskini Magurskiej.

Fot.3. ‘’Chłopki’’ lodowe w zacienionej części Wielkiej Komory.

Fot.4. Naciek groniasty w  Komorze Okrągłej.

Dno przy końcu Wielkiej Komory jest pokryte grubą warstwą namuliska z kośćmi zwierząt. Stąd pod prawą ścianą obecność wgłębienia, będącego pozostałością prac wykopaliskowych archeologów z początku XX –go wieku.

Po lewej stronie, znajduje się wejście do bardzo wysokiej Komory Okrągłej, o średnicy około 18 m. Znamiennym rysem rzeźby tej komory jest pokrywa mleka wapiennego (fot.5).

Naciek groniasty występuje licznie zwłaszcza na ścianie przeciwległej do wejścia sali. W połowie wysokości tej ściany około 3 m nad dnem znajduje się niezbyt duży komin z mlekiem wapiennym. Poniżej znajduje się wspomniany naciek groniasty, obfitszy przy spągu. Ten rodzaj nacieku w znacznych ilościach występuje również na lewej ścianie od wejścia. Sięga około 3 m od spągu aż do sporych rozmiarów otworu górnego przebicia, z którego wypływają strugi wody w cieplejszym okresie roku i zwisają nacieki lodowe podczas zimnego okresu. Poniżej otworu ściana jest silnie skorodowana.

Fot.5. Mleko wapienne na ścianie przed Komorą Okrągłą.

Fot.6. Naciek wełnisty w Małej Komorze.

Fot.7. Kieszenie z polewą naciekową w korytarzu przed Przekopem z Belką.

Fot.8. Draperie w korytarzu przed Przekopem z Belką.

Mleko wapienne nie występuje na ścianach położonych po stronie przeciwnej do wejścia do omawianej komory. Są one silnie potrzaskane i suche.

Z prawej strony od wejścia, na wyraźnej szczelinie  rozwinęły się kieszenie stropowe, niektóre z nich pokryte są rdzawym nalotem. Ściany i strop są tu również pokryte naciekiem z mleka wapiennego.

W namulisku pokrywającym spąg tej komory, pod ścianą przeciwległą do wejścia można doszukać się śladów segregacji mrozowej.

Kolejną z wielkich komór w głównym ciągu jest Trójkątna Komora, do której prowadzi niższe przejście. Po lewej stronie tego przejścia znajduje się strefa niewielkich kominów stropowych z dopływem wody. Podobne  kominy do wyżej opisanych znajdują się w zacięciu prawej ściany i z lewej strony wejścia do następnej komory. U wylotu ostatniego znajduje się bogata szata naciekowa. Prawą, niemal prostopadłą do wejścia ścianę stanowi gładka płaszczyzna, będąca pozostałością po oderwanym bloku. Takie bloki pokrywają centralną część dna tej komory

Niskie i węższe przejście prowadzi do ostatniej z dawniej znanych partii jaskini, Komory pod Progiem. Od przejścia  w kierunku wejścia do przekopu, ciągnie się szereg kieszeni stropowych.

Partie jaskini odkryte później

Z Komory pod Progiem do dalszych części jaskini można dostać się dzięki przekopowi. Wyraźnie widoczna jest tu zniszczona  płaszczyzna polewy naciekowej utworzonej na dawnym dnie, które dzisiaj jest sztucznie pogłębione. Na stropie, noszącym ślady intensywnej korozji można stwierdzić obecność pendantów (wiszarów). Na ich końcach utworzyły się stalaktyty typu makaronów, niestety połamanych w trakcie prac w jaskini.

Boczne odgałęzienie przekopu stanowi Mała Komora. Rozwinęła się ona na szczelinie uskokowej, wzdłuż której widoczny jest kontakt wapieni malmo-neokomu z różowymi wapieniami jury środkowej. W wapieniach jury środkowej z widocznymi szczątkami skorupek małży i kolców jeżowców, zachowały się wyraźne ślady działalności wody pod ciśnieniem. Ściana, na której utworzone jest wejście do omawianej komory obfituje w formy wygładzone przez wodę.

Na szczelinie utworzyły się kieszenie stropowe, z ubogimi naciekami zlokalizowanymi w spękaniach. Najciekawsza pokrywa naciekowa utworzyła się na ścianie przeciwległej otworom wejściowym do tej salki. Są to grube pokrywy nacieku wełnistego (fot.6), niestety naruszone w czasie eksploracji przez odwiedzających jaskinię.

Od Małej Komory ku zachodowi stromo w dół opada przekop, niegdyś zajęty przez masę otoczaków i gliny. Prowadzi on do rozgałęzienia – strefy silnego zawału, którego jedna odnoga biegnie w kierunku Sali Złomisk, a druga, stanowiąca część głównego ciągu ukierunkowana jest na północny zachód. Jest to niski korytarz, z nielicznymi zniszczonymi naciekami typu makaronów. Rozwinięty jest on na szczelinie, do której schodzą się dwie niemal prostopadłe ściany. Część lewa korytarza zachowała się jako gładka powierzchnia, prawa natomiast jest mocno skorodowana i pokryta gdzieniegdzie naciekiem. W połowie  długości korytarza na prawej ścianie znajduje się niewielki komin z polewą nacieku wełnistego.

Od Ślizgawki główny ciąg rozwinięty jest w strefie kontaktu utworów triasu środkowego i jury środkowej. Fakt ten znajduje również odbicie w rzeźbie. Skały środkowotriasowe odznaczają się ciemnym zabarwieniem oraz występowaniem jasnych bardziej odpornych żyłek, wypreparowanych z bardziej podatnej na korozję masy skalnej. Stąd  ‘’ostre’’ formy rzeźby, przybierające postać niewielkich, szpiczastych ząbków. W utworach środkowojurajskich pojawiają się gładkie wymycia, kieszenie stropowe i kominy z polewami kalcytowymi.

W dalszej części przekop dociera do obszerniejszego korytarza przebiegającego na północny zachód z niezwykle bogatą szatą naciekową. Z licznych tu kominów wypływają nacieki w postaci draperii, czy polew. Ze stropu zwisa szereg stalaktytów.

Szczególnie prawa ściana obfituje w ślady przemycia – rynienki, lewa natomiast utworzona w ciemnych utworach środkowotriasowych odznacza się obecnością form bardziej ostrych typu pendanty. Dno jest tutaj pokryte blokami skalnymi sporych rozmiarów. Korytarz kończy się zaokrągloną, ozdobioną naciekami wnęką i połączony jest z dalszą częścią jaskini niskim przekopem zwanym Przekopem z Belką. W przekopie można dopatrzyć się bardzo płytkich, nieco zatartych przez korozję skalopsów. Prawa ściana jest tu wyraźnie myta. Występują tu pionowe rynienki, będące pozostałością po spływającej wodzie. Lewa ściana nie jest tak ogładzona przez wodę. Znajduje się tu komin z niezbyt bogatą szatą naciekową. Dalej dochodzi się do miejsca gdzie korytarz zawalony ogromnymi blokami skalnymi skręca nieznacznie na południowy zachód i dociera do przebiegającej ukośnie szczeliny tektonicznej rozpoczynającej strefę występowania wapieni jury środkowej. Prawa ściana ze śladami mycia, jest wykształcona w szarym wapieniu malmo – neokomu, na lewej natomiast, utworzonej w wapieniach krynoidowych jury środkowej dominuje grawitacyjne odpadanie i silna korozja. Dalej na prawej ścianie rysuje się świetnie wykształcona ławica skalopsów (fot.9).

Fot. 9. Skalopsy.

Fot. 10. Belemnity.

Fot.11. Pendanty .

W części jaskini nazwanej Belemnitami (fot.10), rzuca się w oczy niczym nie zatarty kontakt sedymentacyjny skał triasowych ze środkowojurajskimi. Tak wyraźna granica mogła zachować się jedynie w warunkach jaskiniowych, gdzie ze względu na brak wahań temperatury nie dochodzi do wietrzenia mechaniczneg0.

Za Belemnitami znajduje się przekop prowadzący do szerszego odcinka, gdzie w lewej części  dominują młode zawaliska i chropowate wskutek wypreparowania żyłek kalcytu z ciemnej masy wapienia ściany. Natomiast na prawej, utworzonej w wapieniach środkowotriasowych zachowały się ślady działalności wody. Strop tego niskiego, ale szerokiego korytarza  najeżony jest gęstą siatką długich pendantów (fot 11), biegnących równolegle do korytarza, poprzedzielanych ogładzonymi rynienkami. Dno wysłane jest miąższą warstwą piasku o składzie podobnym do granitu.

  Końcowe partie jaskini od  Stromego Progu.

Na wyraźnej szczelinie uskokowej utworzony jest około trzy metrowej wysokości próg zwany Stromym Progiem. Początkuje on ponowne występowanie skał malmo-neokomu. W tych wapieniach rozwinęły się najprzestronniejsze korytarze i sale jaskini

Na prawej ścianie ślady działalności wody pod ciśnieniem zostały zatarte wskutek późniejszych, intensywnie zachodzących procesów korozyjnych. Jedynie nad samym progiem zachowała się strefa występowania skalopsów. Na stropie równolegle do prożku, zgodnie z przebiegiem szczeliny uskokowej występują silnie przekształcone przez korozję kieszenie stropowe. Dalej dochodzi się do pokrytej blokami części korytarza, gdzie zmienia on kierunek z północnego na północno zachodni. Strop na niewielkim odcinku jest tu obniżony i silnie skorodowany, szczególnie z lewej strony. Z rzadka pojawiają się młode nacieki typu makaronów. Za tym zakrętem strop znacznie podnosi się, można gdzieniegdzie na bardzo chropowatej i potrzaskanej powierzchni zauważyć mocno zatarte kominy i kieszenie stropowe. Lewą ścianę tworzą tu gładkie powierzchnie powstałe wskutek grawitacyjnego odpadania całych warstw skały. Na prawej zaś zachowały się dość nieliczne ślady działalności wody przepływającej pod ciśnieniem. Dno korytarza jest wysłane miąższą warstwą bloków skalnych i opada stromo ku Sali na Rozdzielu. Prawa strona korytarza przy wejściu do sali to prożek pokryty pionowymi żłobkami. Lewa, podobnie jak cała środkowa część sali pokryta jest rumoszem .

Sala na Rozdzielu powstała wskutek połączenia dotychczas omawianego ciągu z ciągiem poprzecznie do niego biegnącym z południowego wschodu na północny zachód. Jak twierdzi S.Zwoliński (1987) jest to utworzony później korytarz stanowiący niższe piętro Jaskini Magurskiej. Sama sala charakteryzuje się  sporymi rozmiarami. Strop jest pocięty liniami spękań, wzdłuż których utworzyły się bardzo dobrze zachowanymi kominami i kieszeniami stropowymi.

Równolegle do przebiegającej na północ krótszej odnogi przebiega kilka szczelin z bardzo ładnie ogładzonymi przez wodę kieszeniami. Nacieki należą tu jednak do rzadkości.

Na ścianach obniżonego wejścia do korytarza przebiegającego w kierunku południowym występują spore wgłębienia świadczące o przepływie wód pod ciśnieniem, pokryte polewami, draperiami i makaronami kalcytowymi. Za wejściem strop wyraźnie się podnosi, a ściana pokryta jest pionowymi rynnami. W samym korytarzu zachowało się niewiele śladów po wodach strefy epifreatycznej i freatycznej. Istniejące kieszenie stropowe i kominy są popękane i obkorodowane, jakkolwiek bliżej wyraźnego obniżenia i zwężenia korytarza osiągają duże rozmiary:  średnica około 120-30 cm. Należy podkreślić również fakt iż w pobliżu wspomnianego zwężenia, na lewej ścianie w niewielkiej odległości od spągu rozwinął się obfity naciek groniasty.

Dno tego odcinka jest zasypane gruzem, w przeciwieństwie do następnego, głównie zamulonego fragmentu. Tu jednak bujnie rozwinęły się niewielkie, makarony i pojawiają się zaczątki draperii. Dalej, wyraźnie zwężony korytarz przebiega w utworach triasu.

Formy skalne i osady typowe dla Jaskini Magurskiej.

5. Jak powstała ta jaskinia?

Powstanie Jaskini Magurskiej może być datowane na okres tworzenia sią powierzchni zrównań. Masyw Kopy Magury nawiązuje do powierzchni zrównania rozwiniętej na wysokości 1500-1700 m n.p.m. Powierzchnia zrównania Hali Gąsienicowej musi być młodsza i nawiązuje do wysokości 1200— 1500 m n.p.m. Jej powstanie jest wiązane z dolnym pliocenem (Klimaszewski, 1988). Ten okres jest uważany za sprzyjający rozwojowi dużych poziomów jaskiniowych, dzięki panującemu wówczas klimatowi subtropikalnemu, również w również  w rejonie alpejskim (B i n i, 2002). Powierzchnie zrównań jak i obszerne poziomy jaskiniowe  mogły się tworzyć w okresach stabilizacji tektonicznej. Jaskinia Magurska mogła być drogą podziemnego odwodnienia obszaru Doliny Gąsienicowej w takich warunkach, za czym przemawiają:

1. duże rozmiary komór;
2. obecność w pewnych partiach jaskini piasku granitowego i granitowych otoczaków;
3. S- N kierunek korytarzy przyległych do wejścia nawiązujący do kierunku – Hala Gąsienicowa-Żleb pod Czerwieniec, który jest odmienny względem prawdopodobnie młodszego korytarza przebiegającego w kierunku NW (Hercman, 1991) ;
4. niewielkia deniwelacja pomiędzy lejkami krasowymi Hali Gąsienicowej i korytarzami jaskini (ok.60 m).

Część wschodnia jaskini z wielkimi komorami wstępnymi jest piętrem starszym, rozwijającym się w okresie, gdy doliny zbierały znacznie większe ilości wody, o czym świadczy wielkość komór. Zachodnia część jaskini, kierująca wody w stronę Doliny Bystrej mogła powstać nieco później, po kresie spokoju tektonicznego środkowego pliocenu, wraz z rozpoczęciem stopniowego wynoszenia masywu i odmładzaniem dolin.

Efekt poszerzania szczelin przez wodę przepływającą pod ciśnieniem był zdeterminowany rodzajem skał, w których korozja zachodziła. Dlatego kontaktujące się ze sobą  korytarze wykształcone w różnych seriach znacznie różnią się wielkością. Wody wpływające z utworów malmoneokomu do utworów jury środkowej były hamowane przez słabiej krasowiejący, wąski odcinek dalszy i konwekcyjnie poszerzały korytarz utworzony w wapieniach górnej jury (np. okolice Przekopu z Belką).

Rodzaj skał wpłynął także na późniejsze zjawiska zachodzące w odmiennych warunkach – wadycznych. Wyniesienie tektoniczne masywu i w konsekwencji stopniowe osuszanie jaskini w górnym pliocenie doprowadziło do uaktywnienia procesów takich jak odpadanie grawitacyjne i tworzenie szaty naciekowej. Do tworzenia największych zawalisk najbardziej predystynowały skały triasu środkowego. Również w odcinkach utworzonych w utworach malmoneokomu, pociętych gęstą siecią spękań intensywnie zachodziły zjawiska odpadania dużych bloków skalnych. Najmniej zaburzone pod tym względem są korytarze rozwinięte w skałach środkowotraiasowych.

Na zachodzące współcześnie procesy rzeźbotwórcze olbrzymi wpływ ma temperatura. Zasięg izotermy 0⁰C, decyduje o współcześnie zachodzącym wietrzeniu mrozowym i tworzeniu się nacieków lodowych, a zasięg strefy przejściowej z notowanymi wahaniami temperatury w cyklu dobowym, ma wpływ na tworzenie się nacieków typu mleka wapiennego i grzybków.

Warunki panujące w jaskini zmieniały się kilkakrotnie z freartycznych na wadyczne wraz ze zmieniającymi się warunkami klimatycznymi końca trzeciorzędu i epoki lodowcowej. Każdemu inerglacjałowi musiał towarzyszyć przepływ wód roztopowych wraz z bogatym ładunkiem osadów fluwialnych. Po ustąpieniu wód następowały momenty dogodne do tworzenia się pokryw naciekowych i odpadania grawitacyjnego fragmentów skał.